Dierenarts aan het woord: 'Heeft mijn paard OCD?'

Alle vragen en antwoorden op een rij

Het veulenseizoen is terug in het land, daarom leek het ons interessant om jullie als ervaren en/of onervaren fokker te wijzen op de symptomen en gevaren van OCD. OCD komt regelmatig voor bij sportpaarden. Ongeacht het stamboek (BWP, SBS, SF, Duitse stamboeken) wordt geschat dat ongeveer dertig procent van de Europese warmbloed paarden OCD heeft. Dit lijkt erg veel maar de meeste paarden kunnen perfect een sportcarrière doorlopen indien er correct wordt ingegrepen.   Vaak wordt het woord ‘chip’ gebruikt. “Mijn paard heeft een ‘chip’ in zijn gewricht.” Dat is ‘lekentaal’ en wil zeggen dat er een botfragment in het gewricht aanwezig is. Hiermee kan de spreker een OCD-fragement bedoelen, maar eigenlijk wordt onder een ‘chip’ verstaan, een afgebroken (chip-) fragmentje aan de rand van het gewricht (geen OCD, maar ontstaan door trauma). Dit is een typisch letsel bij renpaarden, maar niet bij spring- en dressuurpaarden. De afkorting O.C.D. betekent Osteochondrosis Dissecans. Osteo= been of bot, chondro = kraakbeen en dissecans = het loskomen van. OCD betekent dus het loskomen van stukken bot en/of kraakbeen. In welke gewrichten kan een paard OCD krijgen? Bij onze warmbloedpaarden is het voornamelijk het spronggewricht, het kniegewricht en het kogelgewricht aangetast, gevolgd door het hoefgewricht, kroongewricht, elleboog -en schoudergewricht. OCD kan theoretisch in elk gewricht voorkomen. Zelfs de gewrichten in de hals kunnen aangetast worden door OCD. Wanneer krijgt mijn paard OCD? Enkel als veulen kan een paard OCD krijgen. Eenmaal het paard één jaar oud is kan het geen OCD meer krijgen. Ergens tussen de leeftijd van één maand en één jaar oud vormen de fragmenten zich. Dit kun je echter niet altijd zien met het blote oog. Je kunt OCD vermoeden als een gewricht opgezet is (vocht), maar je bent pas zeker na een radiografisch onderzoek. De meeste jaarlingen met OCD vertonen geen opgezette gewrichten en geen kreupelen. OCD kun je dus een ‘veulenziekte’ noemen. Het is een ontwikkelingsstoornis in een gewricht tijdens de groei van het veulen.   Hoe worden deze OCD-fragmenten gevormd bij het paard? De letsels worden gevormd tijdens de groei als veulen, doordat er een stoornis optreedt in de normale ontwikkeling van het bot. Er treedt een probleem op in de normale verbening van kraakbeen naar bot tijdens de groei van dat bot, waarbij er stukken kraakbeen of stukken bot en kraakbeen loskomen op bepaalde plaatsen in een gewricht. Opvallend hierbij is dat in één bepaald gewricht die stukken bot steeds op dezelfde plaatsen loskomen. Waarom dit voorkomt op steeds dezelfde locaties, is niet bekend. Wanneer kan ik weten of mijn paard OCD heeft? Vanaf je veulen twaalf maand is. Als een paard geen OCD-fragmenten heeft in zijn gewrichten op de leeftijd van één jaar, zal hij ook nooit OCD meer krijgen. Kan OCD spontaan verdwijnen? Enkel tussen de leeftijd van drie en negen maanden oud kunnen OCD-fragmenten die zich gevormd hebben, terug vastgroeien aan het moederbeen. Dit geldt voor de sprong en de knie. Eenmaal het paard twaalf maanden oud is en de fragmenten zijn radiografisch nog zichtbaar, zullen ze nooit meer weggaan. Vandaar dat er gewacht wordt om radiografisch te screenen voor OCD en met operatie tot het paard twaalf maanden oud is. Er is geen enkele medicatie die deze fragmenten kan laten verdwijnen. Hoe kan ik weten of mijn paard OCD heeft? Dit kun je enkel met zekerheid weten door een radiografische screening te laten uitvoeren van de kogels (vooraan en achteraan), sprongen en knieën. Met tien röntgenfoto’s kun je perfect weten of je paard OCD vrij is. Verder zijn er een aantal symptomen die kunnen wijzen op OCD. Je kunt de aandoening vermoeden bij veulens of jaarlingen als plots een gewricht gaat opzetten. Kreupelheid is eerder een zeldzaamheid bij jonge paarden, tenzij de fragmenten gaan rondzweven in het gewricht. Kreupelheid is wel frequent op oudere leeftijd na verschillende jaren werken met OCD-fragmenten in een gewricht. Wat ligt er aan de basis van het ontstaan van OCD bij onze sportpaarden?  De aandoening is multifactorieel, dit betekent dat verschillende factoren bepalen of een veulen al of geen OCD zal krijgen tijdens de eerste maanden van zijn groei. Eén belangrijke oorzaak is waarschijnlijk erfelijkheid (de schatting is +/- 30% erfelijkheidsgraad), het veulen ontwikkelt dan OCD, omdat één van de ouders of grootouders OCD had of drager was van OCd. Daarnaast zijn andere factoren belangrijk in de ontwikkeling van OCD zoals snelle groei, onvoldoende of te veel geforceerde beweging van het jonge veulen, te veel en te krachtig bijvoederen van veulens en onevenwichtige voeding (koper tekort, zink overschot). Wat is de beste chirurgische behandeling voor OCD? De beste behandeling is via een kijkoperatie. En of meerdere gewrichten kunnen in één narcose/operatie uitgevoerd worden. Met dergelijke kijkoperaties, ook artoscopies genoemd, wordt een camera via een kleine insnede van 5 mm in het gewricht gebracht. Op deze manier kan het gewrichtkraakbeen geïnspecteerd worden en kunnen de OCD-letsels in beeld gebracht worden. Via een tweede steekopening worden – behulp van speciale instrumenten – de fragmenten losgesneden en verwijderd. De revalidatie na een operatie varieert van ongeveer vier weken tot drie maanden afhankelijk van het aangetaste gewricht en de uitbreiding van de letsels. Met meer dan twintig jaar ervaring en meer dan driehonderd antroscopische ingrepen per jaar en het meest gesofisticeerde instrumentarium ter onze beschikking, heeft het chirurgisch team van Dierenkliniek De Bosdreef een grote expertise opgebouwd in de behandeling van OCD bij sportpaarden. Wat is de prognose van het sportpaard na de behandeling?  Over het algemeen zijn de resultaten na een artoscopische behandeling zeer goed, op voorwaarde dat de ingreep kan plaatsvinden voordat er belangrijke kraakbeenveranderingen plaatsvinden, zoals harig uitgerafeld kraakbeen, kraakbeenverdunning en kraakbeenerosies. Kraakbeen is echter niet zichtbaar op een röntgenfoto, de toestand daarvan dus ook niet! Vandaar weeral: preventief opereren op jong leeftijd geeft de beste resultaten. De beste resultaten worden bekomen wanneer de paarden op jonge leeftijd (ongeveer 1.5 jaar oud) geopereerd worden en dus niet op drie- of vierjarige leeftijd na het zadelmak maken of nog later na enkele jaren sporen. Dit is vooral belangrijk bij OCD in de kniegewrichten, waar je duidelijk betere resultaten boekt, wanneer de operatie plaatsvindt in de leeftijd van twaalf tot 18 manden.

De meeste paarden met OCD in de knie zullen pas kreupel gaan lopen na enkele jaren sporten

CHECKLIST

1. Jaarlingen radiografisch laten onderzoeken tussen de leeftijd van twaalf en achttien maanden om te weten of hij OCD heeft. Vroege detectie maakt snellere interventie met betere resultaten mogelijk.
2. Indien OCD of fragmenten gevonden worden, moet de urgentie van het eventueel verwijderen van deze fragmenten besproken worden met de dierenarts, best in overleg met een orthopedisch chirurg.
3. Kniegewrichten worden het best geopereerd in de leeftijdsperiode van twaalf tot achttien maanden. Het functioneel herstel als sportpaard is dan veel beter.
4. Spronggewrichten worden best geopereerd vanaf het moment dat de sprong begint op te zetten. Een preventieve operatie voor het paard zadelmak gemaakt wordt, is aan te raden.
5. Kogelgewrichten worden het best geopereerd tussen de leeftijd van één en drie jaar. Hoe langer je wacht, hoe meer kans op kraakbeenletsels.
6. OCD wordt in het algemeen niet geopereerd voor de leeftijd van twaalf maande, tenzij de fragmenten vrij zwevend zijn of als het gewricht heel erg opgezet en pijnlijk is ondanks weken stalrust.
7. OCD in de kogel en sprong veroorzaken over het algemeen geen maken bij een jong paard. Pas na verschillende jaren werken veroorzaken de OCD-fragmenten een veralgemeende artrose (kraakbeenkrassen) in het gewricht. Dit leidt tot stramme en pijnlijke gewrichten, verminderde prestatie met uiteindelijk kreupelheid tot gevolg.
8. Knie-OCD veroorzaakt op termijn vrijwel steeds kreupelen. Consulteer zo snel mogelijk een ervaren orthopedisch chirurg om de uitkomst van een artroscopische behandeling te bespreken.
9. Preventief radiografische screenen en preventief artroscopisch verwijderen van de fragmenten verlengt de sportcarrière van paarden met OCD en vergemakkelijkt de verkoop.
10. De houding en gedachte ‘ik wacht tot mijn paard zadelmak is en laat zien wat hij/zij kan vooraleer radiografisch te screenen op OCD’ is verkeerd! De paarden zijn dan minimaal al drie jaar oud en permanente beschadiging van het kraakbeen kan al aanwezig zijn, waardoor de dur van zijn sportcarrière beperkt wordt, zelfs al heeft het paard een succesvolle kijkoperatie ondergaan.

Source: Dr. Hans Wilderjans, Diplomate ECVS, specialist chirurgie paard.  Fotografie: Dierenkliniek De Bosdreef